تعداد فیلم های با موضوع سبک زندگی و جنگ در رتبه اول

سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران از بیست و هفتم مهر تا دوم آبان ماه در پردیس سینمایی ایران مال برگزار شد. این جشنواره نیز به‌رسم معمول از حواشی بی‌نصیب نبود؛ از اعتراض‌های هنرمندان فیلم‌ساز نسبت به گزینش آثار و ممیزی‌ها تا مراسم اختتامیه که محمد خزایی رئیس سازمان سینمایی با اعتراض به تبلیغ بیش‌ازحد مجموعه ایران مال به‌واسطه حضور پررنگ عوامل آن و فضای اشرافیگری حاکم بر جشنواره، مکان جلسه را ترک کرد. انتقاد درست خزایی به مراسم اختتامیه که با واکنش‌های مثبتی نیز همراه شد در حالی بود که مجموعه ایران مال با پخش کلیپ در ابتدای نمایش فیلم در سالن‌ها معرفی و تبلیغ مجموعه را انجام داده بود.

محوریت صحبت‌های رئیس سازمان سینمایی در مراسم اختتامیه درباره آینده جشنواره و تغییر سیاست‌های آن بود. همچنین سید صادق موسوی دبیر جشنواره از تائید شدن جشنواره از سوی آکادمی اسکار در دوره مدیریت خویش صحبت کرد. موسوی در روزهای اخیر در نشست خبری درباره رویکرد جشنواره و اولویت‌های آن اعلام نظر کرده و گفته بود این جشنواره میزبان آثاری است که محوریت تمام فیلم‌های آن با رویکرد تقویت سرمایه‌های اجتماعی و وحدت ملی است و اولویت ما فیلم‌های جامعه‌ستیز نیست.

برآیند جشنواره سی و هشتم
 آنچه که فارغ از حواشی و کم و کیف اجرایی جشنواره و مسائل پیرامونی آن اهمیت دارد، بررسی آثار راه‌یافته به بخش مسابقه جشنواره است. انواع فیلم‌های کوتاهی که با حمایت‌های دولتی یا شخصی  نظر مثبت عوامل جشنواره را جلب کرده و به این رویداد مهم راه‌یافته  و تعدادی از آنان نیز موفق به دریافت جایزه شده‌اند. فیلم‌های اکران شده در جشنواره و همچنین منتخبین در بخش‌های مختلف آن، نشان از رویکرد کلی جشنواره و سیاست‌های حاکم بر آن دارد و از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه در حکم الگو و هدایت‌گر برای جوانان و نسل فیلم‌سازان آینده است که به دنبال موفقیت و سکوی پرتابشان به آینده هستند. سیاست‌هایی که باید دید تا چه حد با گفتار و عملکرد مسئولین جشنواره مطابقت دارد.
بنابراین نیاز است تا صاحب‌نظران، منتقدان و اهالی رسانه نقش فعالانه‌ای در مشارکت در این جشنواره داشته باشند و با مشاهده فیلم‌ها و بحث و بررسی پیرامون آن یاری‌دهنده مسئولان برای اتخاذ تصمیمات مقتضی در آینده باشند.
با نگاهی اجمالی به مجموعه فیلم‌ها به‌ویژه در بخش مسابقه داستانی و مستند تعداد زیادی از فیلم‌ها را می‌توان مشاهده نمود که مشی آن‌ها جشنواره پسندی ست. بااین‌حال شاید بتوان گفت جشنواره سی و هشتم گامی روبه‌جلو باشد؛ چراکه تعداد فیلم‌های ضد ارزش‌های اخلاقی همچون "خشونت" که در سال‌های گذشته جزء لاینفک تعدادی از فیلم‌ها؛ به‌ویژه در حوزه کودک و نوجوان به‌حساب می‌آمد، کاهش قابل‌ ملاحظه‌ای داشته است. اگرچه در رویداد کنونی نیز در فیلم‌های کوتاهی نظیر "کپسول" به کارگردانی امیر پذیرفته و "ارفاق" به کارگردانی رضا نجاتی نیز مفاهیم خشونت‌آمیز قابل‌ مشاهده است. همچنین تعداد آثاری که محتوای آن‌ها در ضدیت صریح و آشکار باارزش‌های دینی است، تقلیل یافته یا حداقل از صراحت آن‌ها کاسته شده و با اکتفا به نمادگذاری یا با امید به چشم‌پوشی و غفلت مسئولین ساخته ‌شده است. فیلم گناه به کارگردانی ابوالفضل عزیزی در شمار این فیلم‌ها است که باوجود موضوع تکراری قصاص، قصه خوبی دارد و مخاطب را با خود همراه می‌کند. حکم قصاص در سال‌های اخیر از مسائل چالش‌برانگیزی به شمار می‌رود که ایران به‌واسطه عمل به آن با هجمه نهادهای بین‌المللی مواجه بوده و طبیعتا فیلم‌های با این مضمون مورد حمایت و استقبال جشنواره‌های خارجی قرار می‌گیرد. اگرچه در دین اسلام اصل بر بخشش است اما تقریباً قاطبه فیلم‌های ساخته شده اعم از فیلم‌های بلند، کوتاه و یا مستند در راستای نقد و مخالفت با این حکم بوده است و فیلمی را نمی‌توان یافت که علت و حکمت قصاص را به‌درستی بیان کرده باشد.
فیلم "ماجان" به کارگردانی فردین انصاری نیز از نمونه فیلم‌هایی ست که اگر با اغماض از محتوای تمسخرآمیز فیلم چشم‌پوشی شود، می‌توان فیلم را در زمره فیلم‌های بی‌محتوا و خنثی در نظر گرفت که صرفاً حکم سرگرمی دارد و نه بیشتر.
داستان فیلم ماجان که علاوه بر انجمن سینمای جوان از سوی بنیاد فرهنگی هنری امام رضا علیه‌السلام نیز حمایت شده ازاین ‌قرار است که معلم مدرسه روستایی به دانش آموزان اعلام می‌کند که قول یک جایزه سفر به مشهد به ازای نوشتن انشاء با موضوع امام رضا علیه‌السلام و دریافت هزینه برای ترمیم مدرسه را از مسئولان گرفته است. اما هیچ‌کدام از این دو موضوع منجر به ابراز خوشحالی از سوی دانش آموزان نمی‌شود و جایزه نیز با رای بچه‌ها به پسری تعلق می‌گیرد که مشهد را ندیده و با تائید مادربزرگش که به زیارت رفته، توصیف حال و هوای امام‌زاده روستا و زمین‌های اطراف آن را نوشته و چند دختر و پسری که باهم در اطراف امام‌زاده خوش می‌گذرانند و به قول این دانش‌آموز حال می‌کنند.
 در این بین فیلم کوتاه "کبود" به کارگردانی علی توکلی ازجمله فیلم‌های نمادین این دوره از جشنواره است که اگرچه قابلیت پرداخت بهتری داشت اما بااین‌حال شایسته تقدیر است. کبود ماجرای دفن جسد مادری را نقل می‌کند که فرزندانش به علت ظلم خانواده‌اش به وی، شبانه او را دفن می‌کنند.

سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه نیز همچون سال‌های گذشته میزبان فیلم‌های انتقادی به مسائل جامعه، مسئولان و به‌طورکلی به حاکمیت بود که مشخصا می‌توان از فیلم کوتاه "مورس" به کارگردانی روناک جعفری، به‌عنوان برنده جایزه بهترین کارگردانی در بخش فیلم داستانی، بهترین فیلم بخش مسابقه  و دیپلم افتخار بهترین طراحی صحنه و همچنین نامزد دریافت جایزه در بخش بهترین فیلم‌برداری و بهترین تدوین نام برد.
 فیلم کوتاه مورس با نگاهی به زندگی خسرو گلسرخی شاعر و نویسنده مارکسیستی که قبل از انقلاب اعدام شد ساخته شده است. اما مضمون فیلم با آنچه در واقعیت برای گلسرخی اتفاق افتاده تطابق ندارد و کارگردان با ادعای ساخت فیلمی سورئال! از این سوژه برای اعتراض و هجمه به واقعیتی مانند عدالت در جامعه امروزی استفاده کرده است.
 مورس ماجرای کشف علت حکم اعدام شخصی به نام خسروست که دوستانش با طرح نقشه‌ای و از طریق بهرام دوست و هم‌بندی خسرو که هادی حجازی فر نقش او را بازی می‌کند، پی به واقعیت ماجرا می‌برند. دوستان خسرو در مکان متروکه‌ای جمع می‌شوند تا با احضار روح خسرو توسط شخصی به نام سید علی شاه که عنوان می‌شود علت اصلی بسیاری از قتل‌های مشکوک را کشف کرده، واقعیت ماجرا را بفهمند.  روح احضار می‌شود و دوستان خسرو به همراه زنی که نقش همسر خسرو را بازی می‌کند از او سؤالاتی در این مورد که علت مرگ خودکشی بوده یا اعدام، با سیانور خودکشی کرده یا چیز دیگر و کجا خاک شده و ازاین‌دست می‌پرسند و روح با زبان مورس پاسخ می‌دهد تیرباران شده است. در فیلم دو بار جریان خوابی تعریف می‌شود که خسرو گفته مرا کشته‌اند و با نامی دیگر در مکانی دفن کرده‌اند، همچنین صحنه‌ای با مکث طولانی، انبوهی از پرونده‌هایی را به تصویر می‌کشد که به گفته دوست خسرو مشخص نیست صاحبان آن‌ها چه سرنوشتی داشته‌اند! اما خسرو این فیلم از آن دسته محکومینی است که از زندان گریخته و در نقش سید علی شاه در پی شخصی ست که او را لو داده است.
 حضور این فیلم در جشنواره که با "حمایت انجمن سینمای جوان" ساخته‌ شده و حتی جایزه بهترین فیلم را نیز دریافت کرده با ادعای سورئال بودن آن توسط کارگردان و صحبت‌های دبیر جشنواره از سیاست‌های حاکم بر جشنواره و همچنین انتقادها از سانسور در تضادی آشکار است. فیلم مورس که صریح و فراتر از یک فیلم انتقادی، انگشت اتهام را به‌سوی حکومت نشانه رفته و این‌چنین مورد استقبال قرارگرفته شاخصی ست که بسیاری از ابهامات را روشن می‌سازد.
فیلم مورس قطعاً به دنبال طرح موضوع  و انتقاد ذیل پرچم حکومت نیست و هدف از محتوای آن مشهود است؛ کما اینکه فیلم‌هایی در بخش‌های مستند و داستانی با نگاه نقادانه و اعتراضی حضور داشت  که می‌تواند منجر به حل مسئله شود. فیلم‌های با درون‌مایه انتقادی نه‌تنها آسیبی ندارد بلکه نیاز است به‌واسطه تبیین صحیح از ساخت چنین فیلم‌هایی حمایت شده و به سمت گره‌گشایی هدایت شود؛  فیلم‌هایی هم چون "قصه‌های همیشگی" به کارگردانی بابک مجیدی داستان بی‌مبالاتی مسئولین شهرستان آستارا در احداث جاده‌ای در تالاب استیل و مخاطرات محیط زیستی که در پی آن ایجادشده را روایت می‌کند و یا فیلم هم مسیر با آب به کارگردانی بهنام تاجمیر ریاحی که با خلاقیتی در حین ساخت مستندی راجع به عملکرد دولت، محرومیت روستایی از جنوب کرمان را به تصویر می‌کشد. فیلم مستند "مردی از رش هرمه" نیز ساخته برهان احمدی ازجمله فیلم‌های جشنواره است که بی‌مهری‌ها و کم‌کاری‌های مسئولان در قبال مردم سردشت و به‌ویژه روستای رش هرمه که در زمان جنگ قربانی حمله شیمیایی هواپیماهای رژیم بعث عراق شدند را روایت می‌کند. این فیلم مستند در زمان کنونی که فیلم تحریف شده درخت گردو به کارگردانی محمدحسین مهدویان در حال اکران است و به نظر می‌رسد به‌منظور جشنواره‌های خارجی ساخته شده حائز اهمیت است. این مستند ضعف‌ها و به عبارتی تحریف‌های فیلم درخت گردو درباره عامل بمباران، دادگاه لاهه و اتفاقاتی که در زمان بمباران شیمیایی و بحث‌های پیرامون درمان خانواده قادر مولان پور واقع شده را به‌درستی به تصویر می‌کشد.
 مستند "ماجرای ماجرا" ساخته مهداد حقیقی نیز ازجمله فیلم‌های مستند جشنواره فیلم کوتاه است که با نگاه انتقادی به سراغ اقامتگاه ماجرا در جزیره هرمز می‌رود که  سروصدای زیادی در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده است و در قالب طنز شرایط منطقه و وضعیت مردم را به تصویر می‌کشد و همچنین با ارائه نظرات کارشناسان موافق و مخالف پیرامون این اقامتگاه، منجر به طرح مسائل دیگری از مناطق حاشیه کشور می‌شود.

مستند "میرو مار" ساخته امین پاک‌پرور برنده جایزه بخش پژوهش، ازجمله فیلم‌های مهم جشنواره سی و هشتم به شمار می‌رود. در این مستند به موضوع  بحران آب و تاریخچه آب‌رسانی از طریق ساخت تصفیه‌خانه و لوله‌کشی در تهران از زمان حکومت رضا پهلوی و عواملی که سبب ایجاد معضل کنونی شده، پرداخته می‌شود. در این مستند گفته می‌شود با آب رسانی به منازل و سدسازی‌های انجام شده مردم از آب کافی برخوردار می‌شوند تا اینکه با بروز تبعات منفی اصلاحات عرضی و همچنین افزایش رفاه قشر متوسط تعدادی از کشاورزان از روستاها به تهران مهاجرت می‌کنند و در پی افزایش جمعیت تهران مصرف آب نیز افزایش می‌یابد. در ادامه و پس از انقلاب با دستور امام خمینی رحمت‌الله علیه سیاست‌های کشاورزی تغییر می‌کند و راهبرد جهاد خودکفایی با استناد به صحبت‌های امام در پیش‌گرفته می‌شود و با شروع جنگ تحمیلی و اتخاذ سیاست افزایش جمعیت مصرف آب افزایش می‌یابد. همچنین وضعیت بازسازی و تعمیر شبکه آب‌رسانی علی‌رغم تأکید مقامات جمهوری اسلامی نیز نامشخص ذکر می‌شود. بنابراین در نگاه کارگردان مستند میر و مار سدسازی‌ها با توجیه تولید برق و ذخیره آب، سیاست افزایش جمعیت، مدیریت نادرست منابع آبی، اصرار بر تولید فراورده‌های کشاورزی و راهبرد جهاد خودکفایی از عمده دلایل شکل‌گیری بحران آب تهران به شمار می‌رود.

با وجود آغاز سدسازی‌های از دهه چهل، در این مستند انتقاد عمدتاً متوجه سدسازی‌های سه دهه اخیر در جمهوری اسلامی است که با شرکت‌های سدسازی که تنها به منافع خود می‌اندیشند و با توجیه تولید برق از سدها فعالیت می‌کنند؛ همراهی کرده است، درصورتی‌که تولید برق با احداث نیروگاه‌های خورشیدی نیز امکان‌پذیر است.
بحث و بررسی پیرامون صحت‌وسقم دلایل ذکرشده در فیلم مستند میرو مار و میزان تأثیر هر یک از عوامل ذکرشده بر عهده متخصصین امر است اما نکته‌ای که قابل تامل است انتقاد به راهبرد خودکفایی محصولات کشاورزی است که با توجه به اهمیت موضوع و سایر ابعاد آن، به بررسی‌های گسترده‌تری نیاز دارد. لذا نمی‌توان به‌صورت یک جانبه و تنها با استناد به مصرف آب، سیاست خودکفایی را تصمیم نادرستی عنوان کرد.

از بررسی فیلم‌هایی که مضمون انتقادی دارند می‌توان به میزان و نوع کارکردشان پی برد؛ اینکه آیا فیلم صرفا کارکرد تخریبی دارد یا با طرح مسئله بدنبال حل آن است، روشن است که برای هدایت فیلم ها به سمت و سوی صحیح در ابتدای امر نیاز است مسئولین امر درک صحیحی از نوع بیان کارکرد گونه فیلم‌های انتقادی داشته باشند تا بتوانند آن را ذیل سیاست‌های جشنواره برای جوانان فیلم‌ساز نیز تبیین کنند.

ادامه دارد...